Wyniki pierwszego Afrykańskiego Szczytu Klimatycznego w Kenii

Afrykański Szczyt Klimatyczny to historyczne wydarzenie, po raz pierwszy państwa regionu zebrały się w takim formacie. Szczyt to umiarkowany sukces - kraje obecne na szczycie odeszły od stołu z porozumieniami wsparcia finansowego do instytucji międzynarodowych, przyjęto wspólną deklarację wzywającą do nałożenia globalnego podatku od emisji, przy stole zabrakło jednak kluczowych państw kontynentu więc szczyt nie był wyrazem bezsprzecznej jedności.

Co to jest Afrykański Szczyt Klimatyczny?

Afrykański szczyt klimatyczny był pierwszym takim spotkaniem w historii, zorganizowanym z inicjatywy Prezydenta Kenii Williama Ruto - jednego z afrykańskich liderów walki ze zmianami klimatu. Było to spotkanie regionalne, którego celem było zbudowanie solidarności Grupy Afrykańskiej na forum globalnym w sprawach klimatu oraz ustalenie wspólnej pozycji negocjacyjnej wysokiego szczebla przed COP28. 

Wydarzenie zgromadziło ponad 10 000 uczestniczek i uczestników z rządów, organizacji wielostronnych, sektora prywatnego i społeczeństwa obywatelskiego z całego kontynentu i świata. Podczas spotkania 20 szefów państw i rządów podkreśliło zaangażowanie swoich krajów na rzecz przewodzenia inicjatywom w zakresie energii odnawialnej, zrównoważonego użytkowania gruntów i innowacyjnych technologii klimatycznych. 

Co ustalono na spotkaniu?

Liderzy państw z całej Afryki wydali oświadczenie o nazwie “Deklaracja z Nairobi”, w którym wezwali do pilnej restrukturyzacji współpracy krajów bogatszych z kontynentem afrykańskim i podkreślili znaczenie dekarbonizacji gospodarki światowej dla równości i wspólnego dobrobytu. 

W deklaracji wielokrotnie podkreślano, że Afryka jest przygotowana na przywództwo w zakresie czystej energii i zarządzania środowiskiem i nie chce być traktowana jak ofiara zmian klimatu. Aby jednak tak się stało, jak stwierdzono w oświadczeniu, kraje uprzemysłowione świata, w dużej mierze odpowiedzialne za zanieczyszczenia powodujące zmiany klimatyczne, muszą najpierw odblokować dostęp do swoich zasobów finansowych poprzez inwestycje, zamiast ograniczać swój wkład do pomocy w przypadku klęsk żywiołowych.

Projekty związane z czystą energią przeżywają rozkwit niemal na całym świecie – z wyjątkiem Afryki. Dzieje się tak dlatego, że globalny system finansowy, w tym rządy i sektor prywatny, ogólnie uważają inwestowanie w Afryce za zbyt ryzykowne. Na kontynent trafia zaledwie 2 procent inwestycji w energię odnawialną na całym świecie, a większość z nich trafia do zaledwie kilku krajów o bardziej rozwiniętych gospodarkach, takich jak Egipt, Maroko i Republika Południowej Afryki. Tymczasem w krajach regionu warunki do rozwoju fotowoltaiki są modelowe.

Afrykański Szczyt Klimatyczny zdominowały dyskusje na temat sposobu uruchomienia środków finansowych w celu przystosowania się (adaptacji) do coraz bardziej ekstremalnych warunków pogodowych, ochrony zasobów naturalnych i rozwoju energii odnawialnej. Afryka należy do kontynentów najbardziej narażonych na skutki zmiany klimatu, ale otrzymuje znikomą część finansowania adaptacyjnego ze źródeł globalnych szacowaną na ok. 12%.

W Deklaracji z Nairobi wezwano światowych przywódców, aby „poparli propozycje dotyczącej światowego systemu opodatkowania emisji dwutlenku węgla, obejmującego podatek od emisji dwutlenku węgla w handlu paliwami kopalnymi, transporcie morskim i lotnictwie, który może zostać również wzmocniony przez globalny podatek od transakcji finansowych”. 

Według Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) około dwudziestu krajów nakłada obecnie podatki na emisję dwutlenku węgla, jednak idea globalnego systemu podatku od emisji dwutlenku węgla nie zyskała jak dotąd szerokiego poparcia.

Co z tego wynika dla COP28?

Deklaracja z Nairobi posłuży jako „podstawa wspólnego stanowiska Afryki” przed sponsorowanymi przez ONZ rozmowami klimatycznymi, które odbędą się w Dubaju jeszcze w tym roku. Głównym tematem nadal pozostają finanse. Brak finansowania to jeden z największych problemów dzielących kraje bogate i biedne, i pozostanie on jednym z głównych punktów spornych światowego szczytu klimatycznego ONZ COP28 rozpoczynającego się 30 listopada.

Nie należy się spodziewać poważnego pojawienia się tematu globalnego podatku od emisji dwutlenku węgla w negocjacjach na poziomie technicznym.

Na poziomie politycznym warto zauważyć, że kraje regionu zaapelowały, aby przestać je uważać za ofiary, zamiast tego chcą rozmawiać o rozwiązaniach. Unia Europejska i Stany Zjednoczone były reprezentowane na wysokim szczeblu przez Przewodniczącego KE Ursulę van der Leyen oraz Wysłannika Prezydenta USA ds. Klimatu Johna Kerry. Chiny reprezentowane były na poziomie ministra Środowiska. Afryka wyraziła swoje żądania i frustracje, otwartym pozostaje pytanie czy reszta świata posłucha tego głosu. 

Konsolidacja Grupy Afrykańskiej ma umiarkowane znaczenie. Tylko część państw była reprezentowana podczas szczytu. Przy stole zabrakło najsilniejszych gospodarek regionu - Nigerii, Republiki Południowej Afryki, Etiopii i Egiptu. Nie byli obecni przywódcy z krajów, które niedawno doświadczyły zamachu stanu lub są uwikłane w konflikty, jak Sudan, Niger i Gabon. Zabrakło także prezydenta Demokratycznej Republiki Konga Félixa Tshisekedi’iego, który jest uznawany za jednego z ważniejszych liderów klimatycznych kontynentu. 

Nie należy się spodziewać, że format zdecyduje o sukcesie postulatów grupy Afrykańskiej. Po pierwsze, już obecnie są wyrażane jasno i stanowczo, nie przełożyło się do tej pory na znaczące korzyści. Po drugie, Deklarację z Nairobi trzeba rozpatrywać wspólnie z innymi aktywnościami krajów regionu - chwilę wcześniej zakończył się szczyt BRICS, gdzie inne kraje afrykańskie prezentowały odmienne stanowisko. Konsensus w Afryce panuje co do konieczności zmian, ale kraje afrykańskie idą innymi ścieżkami w stronę realizacji kontynentalnych postulatów.

Katarzyna Snyder