Polityka klimatyczna w 2022 r. – podsumowanie i wyzwania na 2023 r.

Mało osób spodziewało się, że 2022 będzie rokiem wojny w Europie. Z polskiej perspektywy agresja Rosji jest punktem zwrotnym w wielu obszarach, także w obszarze polityki klimatycznej. Wojenne wyzwania dla Europy, przyspieszona dekarbonizacja Unii i alarmujące raporty naukowców z IPCC to tylko część pełnego obrazu. Na świecie działo się dużo - poprzedni rok przyniósł wyzwania, ale także pozytywne wiadomości dla klimatu.

Wojna w Ukrainie

Agresja Rosji na Ukrainę miała w 2022 r. najdalej idące skutki dla polityki i gospodarki globalnej, a co za tym idzie, dla polityki klimatycznej w Europie i na świecie. Konflikt przyczynił się do drastycznego skoku cen paliwa, energii, żywności i innych produktów codziennej potrzeby, ale unaocznił też społeczeństwom europejskim - lepiej niż kryzys klimatyczny -  konieczność szybkiego uniezależnienia od paliw kopalnych. Odcięcie Europy od rosyjskiego gazu wywołało w UE przymusowe przejście z trybu planowej transformacji energetycznej na tryb zakłócenia energetycznego (ang. energy disruption), zmuszającego do drastycznego, szybkiego i bolesnego przejścia na inne źródła i kierunki pozyskiwania energii. Skutkiem było przyspieszone przejście na alternatywne źródła energii, pompy ciepła, ale także zmiana dostawców paliw kopalnych wykluczająca Rosję z grona zaopatrujących kraje zachodnie. G20 i inne fora dyplomacji globalnej stały się zakładnikami dynamiki geopolitycznej wywołanej przez wojnę. Tak G7 jak i G20 nie odcisnęły znacznego piętna na odchodzącym roku. 

Zmiana akcentów w polityce krajowej w ważnych dla klimatu krajach

W sierpniu byliśmy świadkami niespodziewanego rozwoju wypadków w amerykańskim Kongresie, który przyjął najambitniejszy pakiet legislacyjny w zakresie pro-klimatycznej transformacji gospodarki w historii USA. Inflation Reduction Act  wpompuje w amerykańską zieloną transformacje 370 miliardów dolarów. Realizacja IRA to nowy rozdział amerykańskiej polityki przemysłowej. Pierwsze środki zostaną wydane już w 2023 r. Efektem tej zmiany będzie strukturalna przebudowa amerykańskiej gospodarki, która z pewnością odciśnie piętno na gospodarce globalnej. Implementacja IRA będzie jednym z najciekawszych aspektów wartych analizy w nadchodzących miesiącach i latach - w tym w kontekście relacji transatlantyckich UE-USA.

W maju Australijczycy zmienili rząd z konserwatywnego i pro węglowego na progresywny i zielony. Nowy rząd przyjął w 2022 r. cel redukcji emisji gazów cieplarnianych o 43% do 2030 r. i budżet na rzecz rozpowszechniania odnawialnych źródeł energii. To ważny zwrot w polityce tego kraju, poprzednie rządy opierały rozwój na wykorzystaniu paliw kopalnych i energochłonnych gałęzi gospodarki. Australijski węgiel przez lata zasilał węglowe elektrownie Chin.

W Brazylii nastąpiła zmiana prezydenta, a co za tym idzie zmiana podejścia administracji do ochrony puszczy Amazońskiej. Zatrzymanie deforestacji będzie jednym z największych wyzwań Prezydenta Luli da Silvy w nadchodzącym roku. Będzie jednak musiał brać pod uwagę interesy potężnego lobby producentów żywności. Powołanie nowej ministry ds. klimatu i środowiska - Mariny Silvy - dobrze zwiastuje. Jej kompetencje i determinacja  powinny przełożyć się na systemowe zmiany w Brazylii - w tym odbudowę zdewastowanych za kadencji prezydenta Jaira Bolsonaro instytucji zajmujących się ochroną środowiska. 

Pozytywne trendy w OZE

Wyłoniły się duże, pozytywne trendy w branży odnawialnych źródeł energii. Fotowoltaika rośnie w takim tempie, że według szacunków Międzynarodowej Agencji Energii - IEA, ma szansę stać się największym źródłem globalnej elektryczności w 2027 r. Odnawialne źródła energii są na drodze do podwojenia swojej skali w ciągu najbliższych 5 lat i przebicia udziału węgla w generacji globalnej energii w 2025 r. IEA prognozuje, że nowe polityki obejmujące główne rynki energetyczne napędzą roczny poziom inwestycji w czystą energię do ponad 2 bilionów dolarów do 2030 roku, i, po raz pierwszy w historii, modele bazujące na wprowadzonych politykach krajowych wskazują na to, że globalne zapotrzebowanie na każdy rodzaj paliwa kopalnego przestanie wzrastać, a wręcz zacznie spadać. (Źródło: IEA 2022, scenariusz WEO)

Atmosfera w globalnych rozmowach

Nastąpiło dalsze pogłębienie frustracji i braku zaufania pomiędzy krajami globalnej Północy i globalnego Południa w zakresie solidarnego przeciwdziałania zmianom klimatu i radzenia sobie ze skutkami zmian klimatycznych. W obliczu kryzysu kraje europejskie w dużym stopniu oparły się na krótkoterminowej strategii pozyskiwania paliw kopalnych z innych kierunków - działanie, które często odczytywane było jako hipokryzja w krajach globalnego Południa. Tymczasem katastrofy klimatyczne w ostatnim roku objęły Stany Zjednoczone, Europę i Pakistan. W tym ostatnim straty powodziowe oszacowano na 16 miliardów dolarów, podczas gdy nieplanowane zyski (ang. windfall profits) producentów paliw kopalnych osiągnęły poziom 2 bilionów dolarów (ang. USD 2 trillion) ponad ich dochód netto z 2021 roku. (Źródło: IEA). Zaowocowało to wezwaniem ze strony Sekretarza Generalnego ONZ do opodatkowania tych zysków na rzecz działań proklimatycznych i solidarnościowych. Na COP 27 w Egipcie społeczność globalna podjęła też historyczną decyzje o utworzeniu Funduszu na rzecz strat i szkód (ang. Loss and Damage Fund). Fundusz ten pozostaje nieskapitalizowany. 

Litygacja klimatyczna

W Wielkiej Brytanii Sąd Najwyższy orzekł niezgodność brytyjskiej polityki klimatycznej z przyjętym celem redukcji emisji net zero do 2050 r. i nakazał jej wzmocnienie. Vanuatu wystąpiło do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości o opinię w zakresie praw obecnych i przyszłych pokoleń do ochrony przed zmianami klimatu. Sądy rozpatrują pozwy związane z polityką klimatyczną rządów w Australii, we Włoszech, W Szwajcarii, w Portugalii, w Południowej Korei i w Kanadzie. 

Globalna reforma systemu Bretton Woods

Premier Barbados Mia Mottley wystąpiła z inicjatywą reformy globalnego systemu finansowego ustalonego po II wojnie światowej tak, aby umożliwić krajom biednym m.in. odbudowę po katastrofach klimatycznych bez popadania w nieskończoną spiralę długu. Postulat ten, promowany jest pod nazwą Bridgetown Agenda i będzie prezentowany na wiosennej sesji Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego w 2023 r. Postulat Barbados zyskał poparcie wielu krajów i znalazł odzwierciedlenie w decyzji COP 27. Prezydent Francji Emmanuel Macron ogłosił organizację szczytu finansowego w czerwcu 2023 r., gdzie Bridgetown Agenda będzie przedmiotem dyskusji. 

Rebelia w sektorze prywatnym wobec mierników ESG

W 2022 r. m.in. konserwatywne kręgi republikańskie w Stanach Zjednoczonych zaczęły wywierać presję na fundusze inwestycyjne w zakresie stopnia, do którego przy alokacji funduszy biorą one pod uwagę czynniki inne niż profit, np. cele klimatyczne. Jednocześnie wielu inwestorów oczekuje nie tylko zysków, ale też uwzględnienia aspektów proklimatycznych i innych w schematach inwestycyjnych. Wojna na tym froncie będzie przybierać na intensywności w 2023 r.

Co warto obserwować w 2023?

W 2023 polityka klimatyczna pozostanie w centrum uwagi - zarówno w relacjach między krajami, w polityce krajowej, w kontekście batalii sądowych i w łonie organizacji międzynarodowych. W 2023 poznamy odpowiedzi na 10 ważnych pytań: 

• W którą stronę skieruje swoje kroki UE  - czy postawi na import gazu LNG z nowych kierunków czy na intensywny rozwój OZE na kontynencie? 
• Za jakim podejściem do polityki klimatycznej opowiedzą się europejskie społeczeństwa w wyborach prezydenckich lub parlamentarnych w 2023 r.?   Polska, Finlandia, Hiszpania, Francja, Grecja, Holandia, Łotwa, Estonia i Czechy - to kraje, gdzie decyzje przy urnach wyborach przełożą się na politykę klimatyczną Unii. 
• Jaką dynamikę będzie miała światowa rozmowa o finansowaniu obejmująca nowy cel finansowy w globalnych negocjacjach, kapitalizację funduszu Loss and Damage i  reformę międzynarodowego systemu finansowego obejmującego Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy?
• Czy liderzy sektora prywatnego, fundusze inwestycyjne i korporacje ugną się pod presją polityczną, żeby odzielenić zarządzanie finansami, czy też rozwiązania prośrodowiskowe i społeczne przeważą w tej dyskusji?
• Jak będzie wdrażana IRA w Stanach Zjednoczonych - co zadziała, co trzeba będzie poprawić i jak to wszystko wpłynie na sytuację poza granicami Stanów Zjednoczonych?
• Jak Unia Europejska zareaguje na zapisy IRA?
• Co powie Międzynarodowa Agencja Energii w swoim dorocznym raporcie w zakresie rozwoju trendu wywołanego wojną rosyjsko-ukraińską i rewolucji w kierunku OZE?
• Jakie kroki wobec ochrony Amazonii podejmie prezydent Lula da Silva?
• Jakie działania podejmie rząd Wielkiej Brytanii po wyroku Sądu Najwyższego z zakresie polityki klimatycznej i i co orzeknie Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w opinii, o którą wystąpiło Vanuatu?
• Czy podczas COP 28 zostaną wypracowane zasady dotyczące tego, kto będzie płacił do Funduszu na rzecz strat i szkód dla krajów najbardziej narażonych powołanego na COP27?

Katarzyna Snyder