Wkład IZG do Krajowego Planu Odbudowy

Krajowy Plan Odbudowy pozwoli polskiej gospodarce skokowo zwiększyć konkurencyjność, potrzeba jednak mądrego planowania, które pozwoli optymalnie zainwestować unijne środki z tego instrumentu. IZG bierze udział w konsultacjach dotyczących kompozycji KPO.

Projekt Krajowego Planu Odbudowy zawiera trafną diagnozę problemów, z którymi Polska będzie się mierzyć w najbliższych latach. Duże inwestycje w morskie farmy wiatrowe, w termomodernizację i w zakup autobusów elektrycznych mają szansę realnie wpłynąć na redukcję emisji.

Mimo trafnej diagnozy i dobrych pomysłów, jako całość Krajowy Plan Odbudowy nie odpowiada skali wyzwań, przed którymi stoi Polska w zakresie polityki klimatycznej. Rozsądne wykorzystanie dodatkowych funduszy unijnych na odbudowę gospodarki po pandemii mogłoby dać impuls do znacznego przyspieszenia zielonej transformacji w Polsce. Blisko 60 miliardów euro dotacji i pożyczek to szansa na skok cywilizacyjny. Przedstawione w KPO inwestycje nie stanowią spójnej strategii, która pozwoliłaby w pełni wykorzystać tę szansę.

Co więcej, mamy podstawy żeby sądzić, że w obecnym kształcie Krajowy Plan Odbudowy zostanie negatywnie zaopiniowany przez Komisję Europejską, co może doprowadzić do jego odrzucenia przez Radę UE. Część inwestycji zakwalifikowanych jako „zielone” jest zbyt ogólnie opisana, żeby można było stwierdzić, czy rzeczywiście przełożą się redukcję emisji gazów cieplarnianych. W rezultacie dokument nie spełnia wyznaczonego przez Brukselę wymogu 37 procent wydatków na cele polityki klimatycznej. Dodatkowo, niektóre inwestycje mogą przełożyć się na zwiększenie emisji gazów cieplarnianych, co stoi w sprzeczności z zasadą niepowodowania znaczących szkód. Odrzucenie dokumentu spowodowałoby opóźnienie w wypłacie funduszy. Na to ryzyko nasza osłabiona przez pandemię gospodarka nie może sobie pozwolić.

Na szczęście nie jest za późno na zmiany. Poniżej przedstawiamy nasze postulaty, które wraz ze szczegółowymi propozycjami zmian prześlemy w ramach konsultacji społecznych KPO. Apelujemy do rządu, aby wziął te postulaty pod uwagę, a także żeby poważnie przyjrzał się innym postulatom strony społecznej i środowiska eksperckiego w Polsce.

Uwagi ogólne:

1.       Po pierwsze nie szkodzić

Część inwestycji wymienionych w Krajowym Planie Odbudowy w obecnym kształcie może spowodować znaczące szkody dla środowiska i klimatu. Niesie to ze sobą ryzyko odrzucenia planu przez Brukselę, a także zmniejsza szanse osiągnięcia przez Polskę celów klimatycznych. Apelujemy, żeby wszystkie pozycje w KPO zostały przeanalizowane pod kątem zgodności z zasadą niepowodowania znaczących szkód, zgodnie z technicznymi wskazówkami Komisji Europejskiej. Kompleksowa analiza jest konieczna szczególnie w przypadku inwestycji w rolnictwo (A1.1.3.), inwestycji w źródła ciepła w systemach ciepłowniczych (B.1.1.1.), wymianie źródeł ciepła w budynkach mieszkalnych (B1.1.2.), wodór (B2.1.) oraz transport (E1.1.1., E2.2.1.).

2.       KPO zgodny z celami unijnymi

Inwestycje zawarte w Krajowym Planie Odbudowy będą miały reperkusje przez długie lata po zakończeniu wypłat unijnych środków. Dlatego nalegamy na dostosowanie wszystkich elementów KPO do celu redukcji emisji o 55 proc. do 2030 roku i do celu neutralności klimatycznej w roku 2050. Obecnie dokument ten jest oparty na strategiach rządowych, które nie są dostosowane do najnowszych celów europejskich (Polityka Energetyczna Polski 2040, Krajowy Plan Energii i Klimatu).

3.       Skuteczny monitoring celów klimatycznych

W Krajowym Planie Odbudowy brakuje narzędzi pozwalających na ocenę realnego wpływu inwestycji na emisje. Takie konkretne mierniki powinny znaleźć się w projekcie KPO i według nich priorytetowo powinny być traktowane inwestycje o największym potencjale redukcyjnym. Transformacja energetyczna Polski już jest spóźniona – nie mamy czasu na inwestycje o niewielkim wpływie na emisje. Konkretne cele i kamienie milowe są też niezbędne do zapewnienia społecznej kontroli nad planem w duchu przejrzystości i odpowiedzialności społecznej.

4.       Odkręcić kurek z pożyczkami

W obecnym kształcie KPO całkowicie pomija 34,2 mld euro pożyczek, które mogą być dostępne dla Polski z funduszu odbudowy. To niedopuszczalne. Inwestycje w klimat są coraz bardziej opłacalne – dostęp do niskooprocentowanego kapitału wystarczy, żeby popchnąć zieloną transformację w dużej części obszarów (np. OZE, termomodernizacja). Dopłaty bezpośrednie powinny być skierowane do obszarów, w których zeroemisyjne technologie są trudno dostępne, jak transport czy rolnictwo, oraz na wsparcie sprawiedliwej transformacji.

5.       Reformy na przyszłość

Krajowy Plan Odbudowy to nie tylko dotacje i pożyczki – to także reformy, które mają uczynić naszą gospodarkę silniejszą i bardziej odporną na kryzysy. Te reformy również powinny być dostosowane do unijnych celów klimatycznych. Planowanie przestrzenne – największa z proponowanych reform – powinno przyczyniać się do zmniejszania emisji, np. poprzez wymogi dot. dostępu do transportu publicznego. Jedna z koniecznych reform jest zmiana zasady 10h, która dziś blokuje rozwój energetyki wiatrowej na lądzie.

Uwagi szczegółowe:

·       Decentralizacja dystrybucji funduszy – co najmniej 25 procent środków powinna być dystrybuowana przez Marszałków Województw.

·       Wprowadzenie mierników rezultatu dla działania C1.1.1. – dostęp do szerokopasmowego internetu dla 95 procent mieszkańców Polski

·       Wprowadzenie celu 50 proc. dachów budynków publicznych z panelami fotowoltaicznymi

·       Wprowadzenie miernika rezultatu dla działania C.2.1. – Zmniejszenie zużycia papieru przez polskie urzędy centralne i lokalne o 50 procent do 2026 roku

·       Doprecyzowanie działania B2.1 tak, aby finansowane były wyłącznie inwestycje w zielony wodór produkowany z odnawialnych źródeł energii

·       Wprowadzenie reformy zasady 10h dla energetyki wiatrowej na lądzie

·       Doprecyzowanie działań związanych z wsparciem dla kolei – wsparcie powinno w pierwszej kolejności iść na połączenia lokalne w celu zwalczania wykluczenia transportowego, następnie na połączenia wysokiej prędkości między głównymi miastami. Z KPO nie powinny być finansowane linie dojazdowe na lotniska (np. CPL)

·       Wyłączenie gazu z wsparcia dla publicznych punktów ładowania paliwami alternatywnymi (E.1.1.2)

·       Wykreślenie wsparcia dla surowców białkowych do produkcji pasz w punkcie dotyczącym rolnictwa (A.1.1.3.) – KPO nie powinno wspierać wysokemisyjnego przemysłu hodowlanego.

·       Wykreślenie wsparcia dla bezzałogowych statków powietrznych.

·       Zwiększenie alokacji dla innowacyjnych projektów pierwszego przemysłowego wdrożenia (FOAK – First of a kind)

·       Uszczegółowienie komponentu o sposobach ubiegania się o wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw (A2.1.1.)

·       Poprawa wskaźników komponentu A 3.1.1. – kwota 543 mln euro ma sfinansować tylko 20 inwestycji infrastrukturalnych i przeszkolić 5000 osób, to stanowczo za mało

·       Dodanie do katalogu reform komponentu B weryfikacji katalogu odpadów połączonej z aktualizacją wiedzy lokalnych urzędników (m.in. RDOŚ oraz WIOŚ) o dostępne technologicznie sposoby przyjaznego dla środowiska ich zagospodarowania.