Rolnicy w centrum uwagi: jak zwiększać odporność europejskiego rolnictwa i systemów żywnościowych?

Europejskie rolnictwo staje w obliczu coraz większych wyzwań – od ekstremalnych zjawisk pogodowych po napięcia geopolityczne. Aby zapewnić długoterminowe bezpieczeństwo żywnościowe konieczna jest reforma Wspólnej Polityki Rolnej (WPR), która w centrum postawi odporność rolnictwa. Jak wzmocnić europejski system rolno-spożywczy? Koncentrując się na innowacyjności, rentowności, odporności ekosystemów rolniczych i wsparciu rolników.

Podczas konferencji Think2030, która odbyła się 28 marca 2025 roku, Instytut Zielonej Gospodarki zaprosił ekspertów do rozmowy na temat “Odporność rolnictwa w Polsce i UE: szanse i wyzwania w 2025 roku”. Niniejszy artykuł przedstawia najważniejsze wnioski z dyskusji.

Podczas gdy stabilna produkcja i podaż żywności zależą od zrównoważonych warunków biofizycznych, społecznych i ekonomicznych, europejskie rolnictwo staje przed coraz liczniejszymi zagrożeniami wynikającymi z ekstremalnych zjawisk pogodowych, utraty różnorodności biologicznej i napięć geopolitycznych. Te zakłócenia już dziś wpływają na sektor, a do tego będą rosły pod względem skali, częstotliwości i nieprzewidywalności. By odpowiedzieć na te wyzwania, system rolno-spożywczy przyszłości musi być w stanie utrzymać wydajność, adoptować się się do zmian otoczenia, a w razie potrzeby przejść transformację.

Obecne instrumenty polityczne, jak te w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (WPR), koncentrują się głównie na wydajności rolnictwa i dążą do utrzymania status quo. Do tej pory niewiele uwagi poświęcono na wspieranie zdolności adaptacyjnych sektora, a jeszcze mniej umożliwieniu jego transformacji. To zawężone podejście nie jest już wystarczające. Tylko holistyczne postrzeganie sektora rolno-spożywczego może dziś zagwarantować długoterminową zdolność UE do produkcji żywności, a wraz z nią bezpieczeństwo żywnościowe Europy.

W ostatnich decyzjach i propozycjach politycznych UE zauważalnie brakuje spójnych ram polityki środowiskowej, które wspierałyby długoterminową odporność rolnictwa. Stoi to w sprzeczności z zaleceniami Komisji Europejskiej wypracowanymi podczas Dialogu strategicznego na temat przyszłości rolnictwa w UE, w którym podkreślono potrzebę wyjścia poza krótkoterminową wydajnością, ku głębszej adaptacji i transformacji.

Aby zapewnić długoterminową produktywność europejskiego rolnictwa w warunkach stresu środowiskowego, społecznego i geopolitycznego, odporność musi stać się głównym celem przyszłej reformy WPR. Jednocześnie należy pamiętać, że nie można tego osiągnąć bez umieszczenia rolników w centrum debaty. Odporne rolnictwo musi oznaczać nie tylko różnorodność, wydajność, zdolność do adaptacji i transformacji, ale także dochodowość.

Jasnym jest też, że zmiany wymagają nie tylko inwestycji na poziomie gospodarstw rolnych, ale w całym łańcuchu wartości.  Ma to bezpośrednie implikacje budżetowe i wymaga lepszego dostosowania WPR do innych instrumentów finansowych UE, tak, by wesprzeć cały  system rolno-spożywczy w tej transformacji.

Nadchodzące negocjacje Wieloletnich Ram Finansowych stanowią wyjątkową okazję do przemyślenia na nowo polityki dotyczącej odporności, rentowności i strategicznej autonomii sektora rolno-spożywczego. Rolnicy muszą znaleźć się w centrum tej transformacji, wspierani nie tylko mniejszymi obciążeniami administracyjnymi, ale także narzędziami, finansowaniem i uznaniem ich potrzeb, niezbędnych do przeprowadzenia zmian. Aby to się udało, Europa musi dostosować swoją politykę rolną, środowiskową i żywnościową do jednego celu: stworzenia odpornego i bezpiecznego systemu żywnościowego, który będzie działał na rzecz ludzi, przyrody i przyszłych pokoleń. Wybory dokonywane teraz zdecydują, czy wizja ta stanie się rzeczywistością, czy zmarnowaną szansą.

Kluczowe rekomendacje:

• Odporność powinna znaleźć się w centrum kolejnej reformy WPR: przyszła WPR musi wyjść poza utrzymanie status quo w rolnictwie. Powinna wyraźnie wspierać nie tylko wydajność, ale także zdolności adaptacyjne i transformacyjne w rolnictwie, konieczne do zapewnienia długoterminowej produktywności sektora w warunkach stresu środowiskowego, społecznego i geopolitycznego.
  

• Wieloletnie Ramy Finansowe (WRF) powinny posłużyć do odblokowania inwestycji w całym łańcuchu wartości w sektorze rolno-spożywczym: połączenie WPR z innymi instrumentami UE, pozwoliłoby  nie tylko sfinansować wysiłki transformacyjne w gospodarstwach rolnych, ale także wśród przetwórców, dystrybutorów i innowatorów.

• Przyspieszenie dostępu do ukierunkowanego finansowania dla rolników i zapewnienie lepszego kierowania funduszami: usprawnienie i uproszczenie procesów składania wniosków o finansowanie w celu zapewnienia, że ​​rolnicy otrzymają wsparcie w terminowy i dostępny sposób. Priorytetowo powinno być traktowane finansowanie, które napędza innowacyjność, odporność i działania pro-środowiskowe.

• Ustanowienie jasnej wizji UE na lata 2040 i 2050 dla rolnictwa i systemów żywnościowych: opracowanie długoterminowych ram strategicznych określających, jak powinien wyglądać zrównoważony, odporny i konkurencyjny sektor rolno-spożywczy w latach 2040 i 2050. Wizję tę warto wykorzystać, aby kierować decyzjami inwestycyjnymi, określić sprawiedliwy udział w transformacji  wszystkich podmiotów łańcucha wartości i zapewnić rolnikom oraz przedsiębiorstwom przewidywalność i wsparcie w okresie przejściowym.