Raport: rewolucja na talerzu zaczyna się od polityk żywnościowych – jak kraje UE ułatwiają zdrowe i zrównoważone wybory konsumentów

Zrównoważona konsumpcja żywności może poprawić zdrowie publiczne, zmniejszyć emisje gazów cieplarnianych czy podnieść odporność rolnictwa. Raport Agora Agriculture i IDDRI pokazuje, jak polityka żywnościowa może stworzyć sprawiedliwsze systemy żywnościowe.

Polityka żywnościowa promująca odejście od indywidualnej odpowiedzialności konsumentów na rzecz kształtowania otoczenia, w którym kupujący podejmują swoje decyzje (czyli środowiska żywnościowego) może prowadzić do poprawy zdrowia publicznego, bardziej sprawiedliwych i zrównoważonych systemów żywnościowych w Europie – pokazuje opublikowany 5 maja raport “Towards national food policies that support sustainable and healthy consumption – country case studies and the role of EU food policy” przygotowany przez Agora Agriculture i IDDRI. Potencjał środków po stronie popytu w polityce żywnościowej jest niewykorzystany. Istnieją jednak przykłady do naśladowania z całej Europy, w tym Polski (Instytut Zielonej Gospodarki opracował studium przypadku dot. polityk żywnościowych po stronie popytu dla Polski). 

Polityki żywnościowe są w dużej mierze nieobecne w krajowych i unijnych procesach decyzyjnych dotyczących żywności, w tym w nowej „Wizji rolnictwa i żywności” Komisji Europejskiej. Obecna polityka żywnościowa w dużym stopniu opiera się na indywidualnej odpowiedzialności konsumentów, koncentrując się na edukacji i informacji. Poprawa kompetencji związanych z żywnością może być jednak skuteczna tylko wtedy, gdy dostępność, przystępność cenowa oraz atrakcyjność zdrowych i zrównoważonych opcji są rozpatrywane równolegle. Przenosi to uwagę z indywidualnej odpowiedzialności na kształtowanie otoczenia, w którym konsumenci podejmują swoje decyzje, czyli środowisk żywnościowych.

 „Budowanie sprawiedliwych środowisk żywnościowych, gdzie zrównoważone i zdrowe wybory są łatwe, nie tylko pomaga zdrowiu ludzi, neutralności klimatycznej i bioróżnorodności – ale także wzmacnia bezpieczeństwo żywnościowe i strategiczną autonomię UE” – mówi Harald Grethe, dyrektor Agora Agriculture.

Krajowe studia przypadków: dobre praktyki polityki żywnościowej po stronie popytu

Opierając się na studiach przypadków z 11 krajów europejskich, think tanki pokazują jak można wdrażać polityki żywnościowe tak, by zarazem wspierać zrównoważone i zdrowe wybory konsumenckie. Dokument dostarcza wglądu w to, jakie środki okazały się skuteczne. Przykłady są różnorodne - od wymogów zrównoważonego rozwoju i zdrowia, surowszych przepisów dotyczących marketingu i reklamy - po ukierunkowane narzędzia fiskalne, takie jak podatki i inne zachęty. 

Na przykład Szwecja ma dziesięciolecia pozytywnych doświadczeń z prawnym prawem do bezpłatnych posiłków w szkole, uzupełnionych o kryteria zdrowotne i zrównoważonego rozwoju w zamówieniach publicznych. Dania wspiera zarówno produkcję, jak i konsumpcję żywności pochodzenia roślinnego. Natomiast Hiszpania zgłosiła pozytywne wyniki tymczasowego 0% podatku od wartości dodanej (VAT) na owoce i warzywa. W ramach walki z otyłością dziecięcą Wielka Brytania wprowadziła podatek od napojów bezalkoholowych, a także ograniczenia dotyczące reklamy telewizyjnej i cyfrowej produktów o wysokiej zawartości tłuszczu, soli i cukru. 

Polska wprowadziła zakaz sprzedaży śmieciowego jedzenia w placówkach edukacyjnych i podatek nałożony na sprzedaż napojów słodzonych cukrem. Mimo to, nadal pozostaje wiele do zrobienia w obszarze dostępu do zdrowej żywności oraz monitorowania i adresowania wyzwań związanych z wpływem żywności na zdrowie. Potencjał pozytywnego wpływu społecznego ma natomiast istniejące narzędzie walki z ubóstwem żywnościowym – bary mleczne, które stanowiąc wsparcie dla potrzebujących zachowują egalitarny charakter i mogłyby być miejscem dostarczania zdrowej i zrównoważonej żywności na większą skalę. Te i inne przykłady dobrych praktyk z Niemiec, Finlandii, Francji, Portugalii i Szwajcarii zostały przeanalizowane w dokumencie politycznym. 

“Uważamy słusznie, że wybór diety to prawo jednostki, jednak nie żyjemy w neutralnym środowisku – producenci żywności, zwłaszcza wielkie międzynarodowe korporacje, narzucają nam bardzo ograniczone opcje. Tym samym, nasz wybór diety i w ogóle dostęp do zdrowej żywności zostaje istotnie zredukowany. Dlatego to państwo powinno – poprzez strategie żywnościowe i zintegrowaną politykę żywnościową – zadbać o ochronę naszego zdrowia i stworzenie sprawiedliwych środowisk żywnościowych” – mówi Adrianna Wrona, analityczka ds.rolnictwa w Instytucie Zielonej Gospodarki, autorka case study w niniejszym opracowaniu.

Napędzanie zmian: krajowe strategie żywnościowe i rola UE

Pomimo takich przykładów raport pokazuje, że ​​polityki po stronie popytu pozostają słabo rozwinięte na poziomie UE i w państwach członkowskich. Podkreśla również brak koordynacji między kluczowymi obszarami, takimi jak środowisko, zdrowie, gospodarka i polityka społeczna. Tymczasem koordynacja jest niezbędna do wdrożenia zintegrowanej polityki żywnościowej.

Krajowe strategie żywnościowe są według autorów raportu obiecującym narzędziem do opracowania i wdrażania instrumentów dostosowanych do sytuacji każdego kraju. Także działania na poziomie UE mogłyby wzmocnić wysiłki krajowe w tych obszarach. Po pierwsze, poprzez przyjęcie ogólnounijnych środków regulacyjnych, jeśli mają one szczególną wartość, takich jak wspólne ramy etykietowania, przyczyniające się do równych warunków działania na jednolitym rynku. Po drugie, poprzez ustanowienie mechanizmów wspierających, które zachęcają rządy krajowe do opracowywania i wzmacniania polityk żywnościowych. 

O publikacji

45-stronicowy policy paper Agora Agriculture i IDDRI “Towards national food policies that support sustainable and healthy consumption – country case studies and the role of EU food policy” ma na celu dostarczenie informacji na poziomie krajowym i unijnym oraz debaty na temat roli polityki żywnościowej i skoordynowanych działań w celu osiągnięcia zdrowszych, sprawiedliwszych i bardziej zrównoważonych systemów żywnościowych. 

Studia przypadków zostały zebrane wspólnie z siecią europejskich instytutów badawczych i ośrodków analitycznych – Instytut Zielonej Gospodarki kontrybuował do raportu opracowaniem studium przypadku dla Polski. Obie publikacje są dostępne do bezpłatnego pobrania na stronie www.agora-agriculture.org.

Webinar: zdrowa i zrównoważona żywność w polityce UE

Zastanawiasz się, jak polityka żywnościowa może rozwiązać problemy bezpieczeństwa żywnościowego, zdrowia i środowiska w UE? Dołącz do webinaru 14 maja. Eksperci z całej Europy omówią skuteczne polityki żywnościowe wspierające zdrowe i zrównoważone wybory konsumentów. Podczas webinaru poznasz wnioski z raportu i case study z Polski. Rejestracja online.