Trylogia IPCC – Grupa Robocza III (WGIII) – Technologiczna mapa drogowa

Kolejne raporty grup roboczych IPCC to puzzle tej samej układanki. Dzięki nim wiemy, w jakim momencie jesteśmy i co należy robić, aby osiągnąć neutralność klimatyczną. W kwietniu opublikowano 3 raport, który przeszedł bez echa w cieniu wojny w Ukrainie. Niesłusznie, bo jest z nią bardzo związany. To mapa drogowa dla Europy na ścieżce transformacji i dla Ukrainy na ścieżce odbudowy. 

Trzecia część trylogii składającej się na 6 raport oceniający Międzyrządowego Panelu Naukowego ds. Zmian Klimatu (ang. Intergovernmental Panel on Climate Change - IPCC) została opublikowana 4 kwietnia 2022 roku. Tym razem naukowcy opisali jak konkretnie należy wdrażać zmiany - raport skupia się na technologiach i rozwiązaniach. To kolejny element kompleksowego raportu o zmianach klimatu.

Pierwsza część traktuje o tym, co dzieje się ze światowym klimatem, druga skupiona jest na skutkach zmian klimatu i strategiach adaptacyjnych do nowych warunków. Trzecia część jest najważniejsza z punktu widzenia polityki, bowiem to w tym opracowaniu naukowcy pokazują, którymi ścieżkami musimy podążyć, aby osiągnąć światowy cel redukcji gazów cieplarnianych, który zapisaliśmy w Porozumieniu Paryskim i zatrzymać globalne ocieplenie. Raport ocenia efektywność, dostępność i korzyści z zastosowania różnych technologii redukcyjnych.

Dobra wiadomość jest taka, że mapa jest, technologie istnieją na szeroką skalę i można to zrobić - technologicznie i ekonomicznie. To nie brak możliwości stoi nam na przeszkodzie, ale brak woli politycznej i wiedzy u decydentów. Zła wiadomość jest taka, że mamy naprawdę mało czasu i nie wolno nam spocząć na laurach i pójść po linii najmniejszego oporu - np. w kontekście derusyfikacji europejskiego miksu energetycznego wrócić do paliw kopalnych, tylko że od innego sprzedawcy. Dekarbonizacja gospodarki jest kluczowym elementem zmiany.

Szczyt emisji za 3 lata i zero nowego węgla.

Globalne emisje nadal rosną, chociaż - dzięki nowym technologiom - w niższym tempie niż miało to miejsce w dekadę temu. Celem Porozumienia Paryskiego jest ograniczenie ocieplenia do 1.5 stopnia Celsjusza. Osiągnięcie tego celu wymaga redukcji emisji na poziomie 43 procent do 2030 roku i będzie wymagało aktywnego usuwania gazów cieplarnianych z atmosfery. 

Ponadto wykorzystanie węgla musi spaść globalnie o 95% przez następne 30 lat. Według naukowców nie ma miejsca na budowę nowych elektrowni opalanych węglem. Te jeszcze działające należy stopniowo wycofywać z obiegu a takie, które zostaną z nami na dłużej muszą zostać wyposażone w technologie wychwytywania i przechowywania dwutlenku węgla (ang. CCS - Carbon Capture and Storage). Porzucenie paliw kopalnych jest kosztowne, ale utrzymywanie się przy nich będzie nas kosztowało jeszcze więcej, ekonomicznie i z punktu widzenia bezpieczeństwa. Koszty potencjalnych skutków katastrofalnych następstw zmian klimatu wielokrotnie przewyższają koszty odejścia od węgla, ropy i gazu.

Jak to zrobić?

Naukowcy z IPCC nie zaprzestają na opisaniu co i kiedy trzeba zrobić, aby utrzymać globalne ocieplenie w ryzach. Jasno pokazują drogę decydentom politycznym. Nie rozmawiamy o gruszkach na wierzbie, ale o bardzo konkretnych i dostępnych krokach, które można i należy uczynić jak najszybciej. To jest przepis także na polski sukces w zakresie ochrony klimatu i uniezależnienia energetycznego od Rosji i innych eksporterów gazu, węgla i ropy.

Trzeba dekarbonizować i zwiększać produkcję energii. Cała globalna produkcja energii elektrycznej musi być niskoemisyjna do 2050 r., podczas gdy całkowity nakład tej energii  musi wzrosnąć, aby umożliwić elektryfikację ogrzewania, wentylacji, chłodzenia pomieszczeń, transportu, maszyn przemysłowych itd. Scenariusze utrzymujące ocieplenie do 1,5 stopnia C opierają się na założeniu, że sieci będą zasilane głównie energią odnawialną,  uzupełniane mieszanką energii jądrowej, niewielką ilością paliw kopalnych z CCS i/lub innymi formami czystej energii przy dużym udziale magazynów energii jako elementów stabilizujących system. Alternatywne nośniki energii, takie jak wodór i amoniak, muszą zastępować paliwa kopalne w sektorach, w których elektryfikacja będzie trudna, takich jak przemysł i transport ciężki. Co ważne, jednostkowe koszty technologii niskoemisyjnych, takich jak fotowoltaika, spadły aż o 85% w ciągu ostatniej dekady. To pokazuje trend - zielone technologie są dzisiaj tanie i dostępne, nie musimy czekać na mityczne technologie przyszłości. Narzędzia mamy już dzisiaj.

Trzeba dekarbonizować przemysł. Poprawa efektywności energetycznej, zmniejszenie zapotrzebowania na nowe materiały poprzez wprowadzenie regulacji promujących gospodarkę o obiegu zamkniętym (ang. Circular economy), wdrożenie technologii CCS oraz przejście na nowe nisko- i bezemisyjne procesy przemysłowe są niezbędne do dalszej produkcji materiałów, takich jak: stal, cement, tworzywa sztuczne, pulpa, papier i chemikalia. IPCC stwierdza, że będzie to wymagać 5-15 lat „intensywnych innowacji, komercjalizacji i polityki” – wraz z natychmiastowymi inwestycjami w technologie, które już istnieją – w celu obniżenia kosztów i zastosowania rozwiązań na szeroką skalę.

Trzeba przeprojektować miasta i przejść na transport bezemisyjny i niskoemisyjny. Bez zmiany obecnej trajektorii emisje CO2 z sektora transportu mogą wzrosnąć nawet o 50% do 2050 r. Świat musi odwrócić ten trend. IPCC ustaliło, że miasta mogą zmniejszyć zużycie paliwa związane z transportem o około jedną czwartą dzięki lepszemu użytkowaniu gruntów i rozwoju infrastruktury  dla pieszych i rowerzystów. Jednocześnie pojazdy akumulatorowo-elektryczne i koleje elektryczne zasilane czystą energią już ograniczyły emisję gazów cieplarnianych związanych z transportem i i ten trend należy przyspieszać. W przypadku trudnych do dekarbonizacji systemów transportowych, takich jak żegluga i lotnictwo, zaawansowane biopaliwa, amoniak i paliwa syntetyczne pojawiają się jako realne opcje, ale wymagają one większego finansowania i wsparcia politycznego.

Trzeba promować zielone budownictwo. Tu kluczowe znaczenie ma ogrzewanie elektryczne, bardziej wydajne urządzenia i oświetlenie oraz cyrkularne wykorzystanie materiałów. Modernizacja starszych budynków i stosowanie zero i niskoemisyjnych technologii w nowych projektach budowlanych musi stać się normą na skalę światową, a nie wyjątkiem. Regulacje dotyczące budowy i użytkowania budynków ekologicznych, a także charakterystyka energetyczna budynków mogą dalej napędzać postęp, ale wymagają działań ze strony polityków.

Trzeba chronić ekosystemy i poprawić efektywność systemów żywnościowych. IPCC stwierdza, że ochrona, przywracanie i zrównoważone zarządzanie ekosystemami pochłaniającymi dwutlenek węgla, takimi jak lasy i torfowiska – a także zmniejszenie intensywności emisji gazów cieplarnianych w produkcji żywności, ograniczenie marnotrawienia żywności i przejście na bardziej zrównoważoną dietę. Takie rozwiązania są bardzo efektywne kosztowo. Dla przykładu, gminy mogą promować i facylitować kompostowanie, a supermarkety nie muszą wyrzucać masowo wciąż dobrego jedzenia. Samo wylesianie odpowiada za 45% emisji z sektora gruntów.  Jednak znaczna część tego ogólnego potencjału istnieje w krajach rozwijających się, w których wdrażanie takich rozwiązań utrudniają czynniki obiektywne (korupcja, słabe instytucje), niepewne prawa do ziemi i skąpe środki finansowe. 

Trzeba zmienić, nawet trochę, indywidualny tryb życia. Na całym świecie gospodarstwa domowe o dochodach w górnym decylu, które obejmują dużą część gospodarstw domowych w krajach rozwiniętych, odpowiadają za 36-45% całkowitej emisji gazów cieplarnianych. IPCC stwierdza, że osiągnięcie powszechnego dostępu do nowoczesnej energii dla najbiedniejszych na świecie nie wpłynęłoby znacząco na globalne emisje. Jednak zmiany w zwyczajach konsumpcyjnych, szczególnie wśród najbogatszych na świecie, mogą dalej znacząco wpłynąć na ten trend. Chodzenie lub jazda na rowerze, unikanie lotów długodystansowych, przejście, nawet czesciowo, na diety roślinne, ograniczanie marnowania żywności i bardziej efektywne wykorzystanie energii w budynkach to jedne z najskuteczniejszych opcji redukcji emisji jeśli chodzi o wybory indywidualne. Politycy mogą pomóc we wprowadzaniu tych zmian poprzez dotowanie technologii niskoemisyjnych, opodatkowanie technologii wysokoemisyjnych, takich jak samochody napędzane paliwami kopalnymi, oraz ustalanie standardów nakazujących większą efektywność energetyczną. Projekty infrastrukturalne — na przykład budowa chodników lub ścieżki rowerowe — może pomóc wszystkim przejść na tryb życia o niższej emisji. Kampanie informacyjne, promocja lokalnej żywności, propagowanie i facylitacja kompostowania w miastach to podejścia, które krok po kroku przyczynia się do zrównoważonego sposobu życia - zdrowszego i przyjaznego planecie . 

Trzeba stosować i rozwijać technologie usuwania dwutlenku węgla z atmosfery i oceanu. Raport trzeciej grupy roboczej IPCC ma jeszcze jeden istotny wniosek.  Aktywne usuwanie już wyemitowanego dwutlenku węgla z atmosfery jest konieczne dla osiągnięciu celu 1.5 stopnia Celsjusza. Istnieje wachlarz sposobów na lądzie i na morzu na usuwanie i przechowywanie CO2 - od rozwiązań naturalnych takich jak zalesianie, uprawa wodorostów morskich czy rekultywacja przybrzeżnych terenów podmokłych po rozwiązania czysto techniczne takie jak elektrochemiczne usuwanie CO2 z wody morskiej, mineralizacja węgla czy bezpośrednie wychwytywanie CO z atmosfery. Podejścia naturalne są już na stole, ale wiele rozwiązań technologicznych jest wciąż we wczesnej fazie badań i rozwoju. Politycy mogą pomóc poprzez zwiększone nakłady na badania podejść technologicznych, ich rozwój i szerokie zastosowanie.

Ochrona klimatu jest możliwa. Bonus jest taki, że w Polsce dodatkowo odrusyfikujemy gospodarkę i system energetyczny.  Technologia i rozwiązania istnieją i je znamy. Potrzeba tylko wizji i woli politycznej. 

Opracowanie na podstawie podsumowania raportu trzeciej grupy roboczej IPCC

https://report.ipcc.ch/ar6wg3/pdf/IPCC_AR6_WGIII_SummaryForPolicymakers.pdf

https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg3/resources/spm-headline-statements/